موسسه‌ی علمی فرهنگی رهپویان دانش

"کتاب را خواندم. جزوه‌ درس فیزیک را با کلی فرمول و فرمول ‌های تستی حفظ کردم و با استفاده از آن ‌ها، تست‌ های چند سال گذشته را حل کردم ولی باز هم وقتی سؤال یا تست جدیدی می‌ بینم، نمی ‌دانم چه ‌کار کنم؟ با این همه فرمول کوتاه و بزرگ، هنوز نمی‌ دانم چه رابطه‌ ای را کجا استفاده کنم تا به جواب برسد." پرسیدم، بیش‌ تر توضیح دهید. گفت "مثلاً در مبحث حرکت ‌شناسی، اگر تست یا مثالی را بخواهم حل کنم، نمی‌ دانم از کدام رابطه (فرمول) باید استفاده شود. در آخر، چند فرمول را می ‌نویسم تا ببینم کدام یک به جواب می ‌رسد! خلاصه، پاک گیج شدم."این چند جمله، گفته ‌های اغلب دانش‌ آموزان دوره‌ پیش ‌دانشگاهی (داوطلبان کنکور) است.در مورد درس فیزیک باید بدانیم که برخی از مطالب بیشتر جنبه‌ ی حفظی و برخی مطالب بیشتر جنبه‌ مفهومی دارند. کمیت‌ ‌برداری و نرده‌ای، یکای کمیت‌ ها، روابط کار و انرژی، ساختمان ماده، انبساط مواد، ترمودینامیک (رشته ریاضی) از فیزیک پایه و موج مکانیکی 1و2، موج های الکترو‌مغناطیس، فیزیک اتمی، ساختار هسته ‌ی اتم، فیزیک حالت جامد (رشته ریاضی)، قوانین نیوتون، کولن، قوانین الکترومغناطیسی فارادی ولتر، تعاریف کمیت‌ های فیزیکی از فیزیک پیش ‌دانشگاهی، بیش‌تر جنبه‌ حفظی دارند. الکتریسیته‌ ساکن و جاری و مدار های ترکیبی، میدان مغناطیسی و نیرو ‌های مغناطیسی و جریان متناوب و القای الکترو ‌مغناطیسی، فشار، گرما و تعادل، حرکت ‌شناسی و دینامیک و نوسان نقش موج عرضی،بیشتر جنبه‌ ی مفهومی دارند.ما به دنبال این نیستیم که این مباحث را از هم جدا کنیم بلکه اگر به دنبال یادگیری درس فیزیک باشیم، پیشنهاد می ‌کنیم ابتدا ریاضیات مورد استفاده در فیزیک را یاد بگیریم. (رسم توابع جبری درجه‌ ی اول و دوم و سوم و همو‌گرافیک، توابع مثلثاتی و ...)بخش وسیعی از مثال‌ ها، نمودار است. اگر قرار باشد تمام نمودار های فیزیک (بیش از پنجاه نمودار) را حفظ کنیم، کار عاقلانه‌ ای به نظر نمی ‌رسد. یاد گرفتن نمودار ها، بسیار ساده ‌تر از حفظ ‌کردن آن ها است.  بدانیم که برای شیب هر نموداری، یکای محور عمودی را بر یکای محور افقی تقسیم می ‌کنیم تا کمیت مورد نظر پیدا شود. به عنوان نمونه، شیب نمودار مکان - زمان، بیانگر سرعت m/s است. (وقتی شیب نموداری، کمیتی برداری می ‌شود، اگر شیب رو به بالا باشد یعنی علامت این کمیت مثبت و اگر شیب رو به پایین باشد، این کمیت علامت منفی دارد. اگر اندازه ‌ی شیب فوق زیاد شود یعنی اندازه ‌ی این کمیت، افزایش یافته و اگر اندازه ‌ی شیب، کم شود یعنی اندازه‌ ی این کمیت، کاهش یافته است.) برای سطح زیر هر نموداری، یکای محور عمودی را در یکای محور افقی ضرب کنید تا کمیت مورد نظر را بیان کنیم. به عنوان نمونه، سطح زیر نمودار سرعت – زمان، بیانگر (S x M/S) جا‌به‌جایی است و قدر مطلق این سطوح، مسافت طی شده است. البته قرار نیست که همواره هم شیب و هم سطح زیر همه‌ نمودار ها، کمیت فیزیکی شود، مثلاً سطح زیر نمودار مکان - زمان یعنی متر × ثانیه، کمیت فیزیکی نمی ‌شود. این راهکار بسیار هوشمندانه‌ تر و عاقلانه‌ تر از حفظ کردن شیب و سطح این همه نمودار فیزیک است که آن هم پس از چند هفته (ماه) فراموش می ‌شود. (پس باید مرور های به موقع و سازنده داشته باشیم که در مقالات بعدی به تفضیل درباره آن ها صحبت می کنیم)این‌که می‌گوییم متن کتاب را بخوانید، مثال، تمرین، فعالیت، تمرین ‌های انتهای فصل (به رنگ آبی و سبز و نارنجی و قرمز) را خودتان حل کنید و آن ‌ها را رفع ‌اشکال کنید، ابتدایی‌ ترین و کم‌ ترین کاری است که انجام می ‌دهید. یادتان باشد که شما داوطلب کنکور 91 (بعضاً 92) هستید و فقط به دنبال پاس ‌کردن واحد های درسی پیش‌ دانشگاهی نیستید. حتی دوباره حل ‌کردن و عوض ‌کردن عدد مجهول با یکی از اعداد مثال‌ ها که برای ‌تان تکراری نشود، به یادگیری شما می ‌افزاید. به عنوان یک نمونه ‌ی راهبردی، یک مبحث ساده در فیزیک (نور) و یک مبحث مشکل در فیزیک پیش ‌دانشگاهی (حرکت‌‌شناسی) را مورد بررسی قرار می ‌دهیم. لازم به تذکر است که زمان یادگیری این مباحث، یکسان نیست. یادگیری کامل مبحث حرکت ‌شناسی و همچنین دینامیک، نیاز به تداوم و تکرار هفته ‌ای یک جلسه تا اسفند ماه (حدود 6 ماه) دارد، ولی یادگیری مبحث نور سریع ‌تر انجام می ‌شود.در این جا به طور خلاصه به  مبحث نور هندسی می پردازیم: ابتدا پرتو ‌های تابش همگرا، واگرا و موازی را بررسی کنید. از ابتدای تشکیل سایه تا انتهای آینه ‌ی تخت، تمام مثال ‌ها با تناسب و روابط خطی، قابل حل شد و با رسم پرتو ‌های نور و تشابه مثلث‌ ها قابل حل است. در آینه ‌ی محدب (عدسی مقعر) فرمول اصلی است، جسم حقیقی، تصویر مجازی و کانون مجازی است. همچنین جسم و تصویر مجازی در آینه ‌ها در دو طرف آینه و در عدسی‌ ها در یک طرف عدسی است. در آینه‌ی مقعر (عدسی محدب) فرمول اصلی  است. جسم حقیقی، تصویر حقیقی یا مجازی است و کانون حقیقی است. اگر تصویر مجازی باشد، فرمول علامت منفی و اگر تصویر حقیقی باشد، بین p و q علامت مثبت می ‌باشد. از هر آینه یا عدسی حداقل ده عدد تست از کنکور سراسری حل کنید تا مرحله‌ ی یادگیری انجام شود. حالا می ‌توانید برای تکمیل این مبحث و سرعت ‌عمل در حل تست‌ ها، از جزوات آموزشی دبیرتان یا کتاب های کمک درسی و روابط کوتاه تستی استفاده کنید.این‌که برخی از دانش‌آموزان می‌گویند، نمی ‌توانیم تست حل کنیم و کلی هم فرمول حفظ هستیم، مرحله ‌ی یادگیری را انجام نداده‌ اند.**در مقالات بعدی درباره درس فیزیک پیش دانشگاهی توضیحات بیشتری خواهیم داد**